Bureau Ira Koers en Studio Roelof Mulder onderstreepten de bestaande kwaliteiten van het jaren 80 ziekenhuisgebouw, en transformeerden de binnenstraat tot een weelderige oase.
TEKST Eva Vroom
FOTOGRAFIE Max Hart Nibbrig
Het Dijklander Ziekenhuis omvat sinds de fusie in 2017 het voormalige Waterlandziekenhuis in Purmerend en het West-Fries Gasthuis in Hoorn. De locatie Purmerend is in de jaren 80 ontworpen door Jan Tennekes als een helder en doordacht gebouw met een opvallende binnenstraat. In 2006 vond er een uitbreiding van het gebouw plaats. Toen veranderingen in de zorg vroegen om aanpassingen, schakelde het ziekenhuis Bureau Ira Koers en Studio Roelof Mulder in om een interieurvisie te ontwikkelen. Architect Ira Koers: “In deze visie hebben we de kwaliteiten van het gebouw benadrukt. Dankzij het zorgvuldige ontwerp van Tennekes en het liefdevolle onderhoud is het gebouw een tijdreis door de jaren 80.”
Koers en Mulder zochten zorgvuldig en met respect voor het jonge erfgoed naar ruimte voor aanpassing. Koers: “Het gebouw vertelde ons in zekere zin wat we moesten doen. Het is een lastig gebouw, heel dwingend. Dat het toch veel kwaliteit heeft, komt door het 1.10 x 1.10 grid dat overal is doorgevoerd. Dat staat als een huis en geeft veel houvast en helderheid. Alles wat je daarbinnen bouwt en doet, gaat op dat grid, daardoor verrommelt het niet.”
Binnenstraat
Sinds de bouw van het ziekenhuis hebben zich in de gezondheidzorg grote veranderingen voltrokken. De nadruk ligt nu meer op polikliniek en dagbehandeling, waardoor minder ruimte nodig is voor opname en beddenkamers. De grootste structurele aanpassing vond plaats in de centrale hal van het ziekenhuis. Deze was ontworpen als een binnenstraat zoals je die in de jaren 80 veel zag, met straatlantaarns, parkbankjes, paviljoens en zelfs een brievenbus. Aan één zijde bevond zich een groenstrook langs een blauw betegelde plint. Koers: “Het was oorspronkelijk een ruimte ingericht om snel van A naar B te gaan, niet om langdurig te verblijven. Dankzij digitale afspraken en apps hoef je steeds minder op de afdelingen zelf te wachten op je afspraak. De centrale hal is onderdeel van de wachtkamers bij de poliklinieken, daarom wilden wij van deze binnenstraat meer een verblijfsplek maken. Toen we de hal onderzochten, zagen we invloeden uit verschillende periodes terug. Aan de binnenstraat uit de jaren 80 waren later ‘woonkamer’ elementen toegevoegd in de vorm van beige zithoeken. Vervolgens kwamen er paviljoens met daarin de kapper en een patiënten-servicepunt. Nu zitten we in een ‘groene’ periode, waarin planten een grote rol spelen in het ontwerp”.
Bananenplanten
Dit wordt duidelijk zodra je het ziekenhuis binnenkomt. De binnenstraat is nu een prachtige lichte oase, die met zijn royale beplanting eerder associaties oproept met een tropische kas of een exotische vakantiebestemming dan met een ziekenhuisomgeving. Koers: “Voor de verbouwing bevonden de bestaande groenstroken zich in een slechte staat. Ook de twee enorme ficussen midden in de hal waren er niet best aan toe. Hoewel ik het heel jammer vond, moesten ze weggehaald worden. De groenstroken waren summier beplant. Er zat geen beton onder, dus we konden groot groen aanleggen met bamboe, vijgen en bananenplanten. We hebben terrazzotuinwanden met zitjes langs de groenstroken ontworpen; zo konden we ophogen en tegelijk enige privacy scheppen voor de kamers aan de hal. Dat is belangrijk om te zorgen dat mensen zich prettig voelen.” De beplanting is gedaan door Ton Hilhorst, verantwoordelijk voor de groen-ontwerpen in Artis. “Een keer hoorde ik iemand zeggen ‘het lijkt hier wel Artis’”.
De heldere routing in de hal bleef behouden, maar is aangevuld met sluiproutes en luwe zitplekken met bamboe banken tussen de weelderige beplanting. Koers: “We hebben hiervoor ruimte gecreëerd door de paviljoens met cafetaria en winkel, het patiënten-servicepunt en de kapper in de blauwe plint op te nemen.”
Eilanden
De architecten beperkten zich in hun kleurenpalet tot de oorspronkelijke kleuren van het ontwerp: een witte basis met grijze vloeren, blauwe betegeling aan de plint en rode stijgpunten. Koers: “Alleen het geel van de balustrades hebben we niet behouden. We hebben in de hal twee eilanden gemaakt, met een concertvleugel en rode banken. Een van die eilanden bevindt zich bij de apotheek. Die wordt dag en nacht gebruikt, dus we vonden het belangrijk dat je daar een goede zitmogelijkheid hebt.” De oorspronkelijke terrazzovloer is behouden: “Die is door de jaren heen een subtiele lappendeken geworden”. De verlichting in de hal werd wel vernieuwd. “We hebben de lantarenpalen die er stonden weggehaald, ze waren verzakt. Vanuit de technische laag zijn er lampjes die van boven af aanlichten, in de beplanting zitten lampen op grondniveau en lampen als ‘ogen op steeltjes’ tussen het groen. Dit geeft ’s avonds een heel bijzondere sfeer.”
Omgeving ziekenhuis
Koers en Mulder hebben hun ontwerp voor de hal doorgetrokken naar buiten toe, waardoor het ziekenhuisgebouw nu beter in zijn omgeving is verankerd. Koers: “Het gebouw staat haaks op de straat, het sluit niet aan op de bestaande structuur.” Dit kan verklaard worden door de manier waarop het ontwerp oorspronkelijk tot stand is gekomen. Vanwege de slechte economische omstandigheden in de jaren 80 besloot de overheid om drie ziekenhuizen naar een en hetzelfde ontwerp te laten bouwen. Dit ‘generieke ontwerp’ is op meerdere plaatsen in het land neergezet zonder echt op de context te letten. “De andere twee ziekenhuizen staan in Almere, Nieuwegein en Capelle aan de IJssel. We hebben het ontwerp voor de hal uitgebreid naar het omringende terrein. Met zichtbare stukjes Purmer polder, groen en nat met een interessante ecologie. Ik denk dat een ziekenhuisgebouw omringd door groen voor een gevoel van aandacht zorgt, je komt er heel anders aan dan op een groot parkeerterrein.”
Koers kijkt tevreden terug op het project: “Het mooiste van dit project vind ik, dat het iets heel optimistisch en lichts heeft, als de zon door de planten heen schijnt. Het Dijklander Ziekenhuis is echt een streekziekenhuis, een plek in de wijk waar mensen elkaar tegenkomen en waar iedereen in Purmerend en omgeving wel herinneringen aan heeft. Ook de projectleider kende het gebouw door en door, dat was heel prettig samenwerken. Van de opdrachtgever vind ik het fantastisch dat ze het gebouw een tweede leven wilden geven.”
Legenda:
Opdrachtgever Dijklander ziekenhuis
Ontwerp Bureau Ira Koers & Studio Roelof Mulder
Plant ontwerp Ton Hilhorst, Artis
Terrazzo elementen Tomaello
Installateur EBD techniek
Groen aanleg Takken
Groen onderhoud DonkerGroep
Kweker Nieuwkoop
Constructeur Swinn
Bouwer Heddes Bouw&Ontwikkeling