De LocHal ligt naast het Centraal Station van Tilburg in de spoorzone, een gebied dat stapsgewijs wordt getransformeerd naar een nieuw stadshart. Het enorme gebouw, waar honderden Tilburgers hebben gewerkt, is stevig verankerd in het collectief geheugen van de stad. Het was dan ook een logische stap om dit monument aan de Tilburgers terug te geven als onderdeel van de stedelijke omgeving. Na een zorgvuldige renovatie en transformatie waarbij het industriële karakter intact bleef, biedt het gebouw nu plaats aan het Stadsforum, Bibliotheek Midden Brabant, cultuurorganisaties Brabant C en Kunstloc en aan een co-working-locatie van Seats2Meet.
Landschap rond de Lochal
De voormalige werkplaats waar van 1932 tot 2009 locomotieven en wagons werden gemaakt, zou aanvankelijk gesloopt worden om plaats te maken voor nieuwbouw. Vanwege de crisis gingen deze plannen gelukkig niet door, in 2014 werd de hal een monument. De prijsvraag om de hal tot stadscampus te transformeren werd gewonnen door het team van Civic architects, Braaksma & Roos Architectenbureau en Inside Outside. Inside Outside was binnen dit team verantwoordelijk voor het interieurconcept met de beeldbepalende textiele schuifwanden.
Petra Blaisse, hoofdontwerper en oprichter van Inside Outside: “Hoewel we nog niet eerder hadden samengewerkt met Civic en Braaksma & Roos, waren we het er snel over eens dat we het gebouw prachtig vonden, zo min mogelijk wilden aanraken en het als één geheel wilden zien. De materialiteit en de schaal moesten zichtbaar en voelbaar blijven. We wilden er een landschap in maken. De gemeente verwachtte twee helften waarvan er een in zijn geheel zou worden ingevuld, maar wij hebben de twee helften juist samengevoegd. Wij vonden dat bezoekers het gebouw als één ruimtelijk geheel moesten beleven. Onze inbreng daarbij was, dat we altijd kijken hoe je een ruimte kunt ervaren als een wereld waar je doorheen beweegt. We maken met vloeren, wanden en plafonds herkenbare plekken in het landschap, zodat je een minimum aan bewegwijzering nodig hebt. We wilden als team met de nieuwe elementen zo min mogelijk aan het gebouw raken, en het oude staal en glas behouden. Het gebouw heeft een ingenieuze klimaathuishouding gekregen: het is niet overal verwarmd, zodat een deel eigenlijk in het verlengde van de buitenruimte ligt. De plint van het gebouw was helemaal dicht, alleen de zuidgevel is opengebroken en voorzien van glas tot op de vloer.”
Civic architects ontwierp over de gehele breedte van het gebouw een trappenlandschap, waarin doorgangen zijn uitgesneden. Dit trappenlandschap zorgt ervoor dat bezoekers tot bovenin het gebouw kunnen komen, met als toegift het stadsbalkon van waar je uitkijkt over Tilburg. Blaisse: ”Het trappenlandschap deelt de ruimte op in een ‘onder’- en een ‘boven’-wereld: de wereld onder de trappen is donker en beschut, hier liggen kantoren en de kinderbibliotheek. Boven baadt het landschap in daglicht, wat energie uitstraalt en heel uitnodigend werkt.”
Textielwanden
In het midden van de LocHal bevindt zich een grote stalen constructie, de ‘ruggengraat’ van het gebouw. Blaisse: “Aan weerszijden hiervan hebben we in totaal zes flexibele textielwanden geplaatst, gordijnen die tot het dak reiken. Deze kunnen zo door het gebouw bewegen, dat je naar wens ruimten kunt afscheiden.” Het ontwerpen en produceren van de enorme textielwanden, elk zo’n 500 kilo zwaar, was een project op zich. Om een idee van de schaal te geven: de grootste wanden zijn maar liefst vijftien meter hoog en vijftig meter breed, er was een team van zestien mensen voor nodig om ze te installeren. Blaisse: “Ik wilde voor de wanden aanvankelijk alleen ‘industriële’ materialen gebruiken zoals vrachtwagenzeil en canvas. De gemeente Tilburg vroeg ons om het Textielmuseum in te schakelen, en de doeken te laten weven.” Inside Outside werkte hiervoor samen met het TextielLab, dat ze al kenden van eerdere projecten. Blaisse: “We wilden het karakter van canvas en vrachtwagenzeil nabootsen met jacquardgeweven stoffen, met kleuren die al in het gebouw aanwezig waren. Bijvoorbeeld het blauw en geel van de belijning die je op de vloer nog kunt zien. Voor de transparante weefsels hebben we gewerkt met monofilament, oftewel visdraad. Dit is draad gemaakt uit een enkele plasticvezel. De transparante delen van de wanden hebben dankzij het monofilament een ‘water’ effect gekregen, wat weer verwijst naar het idee van landschap en naar het oude draadglas in de ramen.”
Choreografie
Projectarchitect Aura Luz Melis, partner bij Inside Outside: “We hebben uitgebreid getest wat de beste verhouding was tussen de transparante en de dichte delen. Dankzij de diagonaal hebben we een vloeiende overgang gecreëerd. Iedere wand is weer anders geworden qua kleur, patroon en teksten. Zo hebben we de codes van de weefprogramma’s in de doeken verwerkt. Kleur en textuur kun je al van veraf zien, maar de details zie je pas als je dichtbij staat.” Om de textielwanden te maken, is in totaal 3000 meter stof geweven (plus een hoop reservemateriaal) in panelen van 1,65 m breedte. Circa dertig van deze panelen vormden samen een gordijn. “We hebben 312 dichte en 57 transparante panelen gemaakt. Voor dit project hebben we samengewerkt met twaalf partijen uit Nederland, België, Duitsland, Italië en Frankrijk.”
Voor de gordijnen is een speciale ‘choreografie’ ontworpen om te beschrijven wat ze moeten doen, in welk tempo ze open en dichtgaan, met behulp van rails en motoren. Blaisse: “Dat gaat allemaal computergestuurd met afstandsbediening. De gordijnen hangen direct aan de bestaande dakconstructie. Alle elementen die in het gebouw aanwezig waren, zijn gebruikt. Zo wordt het trappenlandschap deels gedragen door de sterke kranen, en over de oude rails in de vloer schuiven drie grote tafels heen en weer die ook als podium of catwalk kunnen fungeren.”
Labs
Bibliotheek Midden Brabant wilde graag aparte ruimten in de Lochal waar lessen en cursussen konden plaatsvinden. Melis: ”We hebben hiervoor met het hele team van de bibliotheek een workshop gehouden.” Blaisse: “Wij noemden deze aparte ruimten ‘Stijlkamers,’ later zijn dit de Labs geworden. Iedere kamer moest een totaal eigen karakter krijgen, dus we hadden voor de workshops heel veel stalen meegenomen waaronder plastic en harige en zachte materialen, om een idee te geven. De bibliotheek heeft voor de inrichting een aparte competitie georganiseerd, die door Mecanoo is gewonnen. De bedoeling van het ontwerp was om het hele gebouw ruw en industrieel te houden, maar de bibliotheek vroeg om meer kleinschaligheid. Dit betekende dat er meer kleine en vriendelijke elementen in de ruimten zijn gekomen dan voorzien in het oorspronkelijke interieurconcept.”
Mecanoo richtte de verschillende labs in volgens het oorspronkelijke concept en passend bij de verschillende functies. Zo zijn er verspreid door het gebouw onder meer een Woordlab, een Digilab, een Futurelab en een Gamelab te vinden. Blikvanger bij binnenkomst in het gebouw is het stadscafé met zijn bar met keramiektegels in rood, bruin en goud. Een kleurenpalet van rood- en oranjetinten verleent in combinatie met eikenhoutelementen een warme uitstraling aan de industriële ruimte. Langs de ruggengraat van het gebouw doorsnijdt een binnenstraat de hal. Mecanoo plaatste hier verrijdbare houten boekendisplaymeubels en verwerkte houten tafels en verlichting in de bestaande stalen kolommen. Op de eerste verdieping is de ‘Kennismakerij’ ingericht met een podium, gemaakt van op elkaar gestapelde boeken.
Verbinding
Dankzij de integrale aanpak, waarbij de verschillende bureaus op elkaar reflecteerden, is het industriële karakter van de LocHal niet alleen overeind gebleven, maar versterkt. De flexibele indeling zorgt ervoor dat je er als bezoeker ruimschoots kunt kiezen tussen openheid en beschutting, tussen rumoer en rust. Het gebouw is niet herbestemd, maar doorbestemd: je kunt er verbinding vinden met het verleden, maar ook met het heden en de toekomst. Daarmee zijn de architecten er ruimschoots in geslaagd dit monument opnieuw met de stad te verweven. Melis: “De LocHal is echt een publieke ruimte voor Tilburg geworden, met een ruime combinatie van functies en heel spannend. We zijn trots en heel blij met het resultaat.”
www.braaksma-roos.nl
www.civicarchitects.eu
www.insideoutside.nl
www.mecanoo.nl
(TEKST Eva Vroom – FOTOGRAFIE Ossip van Duivenbode)
LEGENDA
Opdrachtgever Gemeente Tilburg
Architect Civic Architects
Transformatie en restauratie Braaksma & Roos Architectenbureau
Interieur- en beplantingsconcept & textiele werken Inside Outside / Petra Blaisse
Interieur bibliotheek en office Mecanoo architecten
Groen ontwerp en uitvoering Donkergroen
Team textielwanden o.a. Inside Outside, Textielmuseum Tilburg, Seilemaker, Theatex, Gerriets, Levtec, Trevira CS
Blackout-gordijnstof Vescom
Glazen zaal Octatube
Bouwmanagement Stevens van Dijck Bouwmanagers & Adviseurs
Adviseur technieken Arup (constructief ontwerp, installatieontwerp, bouwfysica, duurzaamheid, lichtontwerp, brandveiligheidsadvies en akoestisch ontwerp)
Aannemer Engineer & Build Binx Smartility
Adviseurs Binx Smartility VDNDP bouwingenieurs (uitwerkend architect), F. Wiggers ingenieursbureau (uitwerkend constructeur), ABT Wassenaar (bouwfysica, akoestiek, brand), SOM= (gebouwexploitatie), Linneman bouw en advies (Breeam-certificering)
