Drie organisaties op het gebied van erfgoed, omgevingskwaliteit en gebiedsidentiteit delen sinds dit jaar het ‘Huis van de Leefomgeving’ – twee rijksmonumentale pakhuizen in de Zwolse binnenstad. Studio Groen+Schild creëerde hier een prachtige en duurzame werkomgeving, met respect voor het verleden en oog voor de toekomst.
Tekst Eva Vroom
Fotografie Mike Bink
Het ‘Huis van de Leefomgeving’ biedt onderdak aan drie organisaties met deels overlappende aandachtsgebieden. Het Oversticht adviseert over de ruimtelijke kwaliteit van onze leefomgeving, met de nadruk op omgevingskwaliteit, erfgoed en duurzaamheid. Natuur en Milieu Overijssel zet zich onder meer in voor behoud van biodiversiteit en landschappen; de Overijsselacademie is het kenniscentrum voor regionale geschiedenis, Nedersaksische taal en cultuur. Heel toepasselijk dus, dat deze organisaties nu samen zijn gehuisvest in erfgoed: twee schitterende rijksmonumentale pakhuizen in de Zwolse binnenstad.
De panden, waarvan het grootste dateert uit de 18e eeuw, liggen naast elkaar Aan de Stadsmuur. Ze waren in de jaren zeventig al verbouwd tot kantoor, maar het werd tijd voor een update vertelt Ellen Schild, architect bij Studio Groen+Schild. “Bouwkundig, installatietechnisch en op het gebied van duurzaamheid waren de panden verouderd, en de werkomgeving voldeed niet meer aan de huidige wensen. Bovendien is Het Oversticht meer hybride gaan werken, zodat ze eigenlijk kantoorruimte over hadden.” Natuur en Milieu Overijssel was juist op zoek naar kantoorruimte. “Ze hadden al eerder in dit gebouw gezeten, en keerden nu dus terug naar hun oude plek.” Heel praktisch, ook omdat de organisaties veel samenwerken. “De voormalige directeur van Natuur en Milieu Overijssel wordt in september de directeur van Het Oversticht.”
Toekomstbestendig rijksmonument
Studio Groen+Schild richtte zich bij het ontwerp niet op grote bouwkundige ingrepen, maar op de verduurzaming en het interieur van het gebouw. Gezien het werkveld van de organisaties moesten de verbouwing en verduurzaming van de panden een voorbeeld worden van hoe je een rijksmonument toekomstbestendig maakt. Een interessante uitdaging, zegt Schild: “Je wilt isoleren zonder de historische gelaagdheid van het gebouw te verliezen, en je wilt geen installaties op plekken waar ze misstaan. Ik werk graag aan ontwerpen op het gebied van transformatie, herbestemming en renovatie. In de geschiedenis van de panden duiken, de historische structuur analyseren en de mogelijkheden onderzoeken voor verduurzaming en inpassing van de nieuwe eisen en wensen, dat is het mooiste wat er is. We stelden de opdrachtgevers voor om vrij snel in een bouwteam te gaan werken met Ingenieursbureau Gadella, Van Wijnen Zwolle en BITE Installatie. Zo konden we slimme oplossingen bedenken, die kwalitatief goed pasten bij het rijksmonument en budgettair haalbaar waren.”
Het ensemble was in de jaren 70 verbouwd met mooie materialen, maar het was sterk verkamerd. “Om te beginnen hebben we de pakhuizen leeg gepeld. We hebben met medewerkers van de organisaties workshops gehouden voor het ontwerp van de vlekkenplannen en de look & feel. Voor de vlekkenplan workshop hebben we ze gezamenlijk drie verdiepingen met bouwstenen laten inrichten, daarbij bleken de ideeën goed overeen te komen.”
Historisch karakter
Om de panden te verduurzamen, zijn de gevels en daken aan de binnenzijde geïsoleerd met vlasisolatie. Schild: “We hebben de bestaande monumentale raamkozijnen behouden en samen met de aannemer achterzetramen uitgezocht.” Ook op het gebied van de installaties zijn verduurzamingsmaatregelen getroffen, de gasgestookte cv is vervangen door een warmtepomp. “De installatie paste mooi in de voormalige fietsenstalling, die tegen de stadsmuur is aangebouwd.” Schild wijst buiten op de subtiel vormgegeven roosters die voor luchttoevoer en afvoer zorgen. Binnen zijn de installatiekanalen zichtbaar, zonder afbreuk te doen aan het historische karakter van de pakhuizen met hun grote open ruimtes en houten balklagen aan de plafonds. Deze elementen vormden het uitgangspunt voor het ontwerp: “De rondhouten plafondbalken hebben we in het zicht gelaten, ze bepalen de sfeer van de ruimtes. Omdat we een aantal dichte wanden hebben gesloopt, is de ruimtelijke kwaliteit van de panden verbeterd. Voor de kleuren en materialisering hebben we ons laten inspireren door de huisstijlen van de organisaties, die vrij gemakkelijk in elkaar te schuiven waren. Onze medewerkers Thijs Bongers, architectonisch ontwerper, en Elkie Goos, interieurarchitect waren verantwoordelijk voor het ruimtelijk ontwerp. Zij hebben de materialen geselecteerd en de kleuren en patronen ontworpen.”
Aan een tijdloze, rustige basis is kleur toegevoegd door middel van de inrichting en het meubilair. Beeldmateriaal, schilderijen, beplanting en accessoires vormen een extra laag, waarin de identiteit van de drie organisaties tot uiting komt. “Het meubelontwerp is van Elkie, Thijs heeft de nieuwe signing ontworpen voor het gebouw, dat nu ‘Huis van de Leefomgeving’ heet.”
Weergang
Om dit ‘Huis van de Leefomgeving’ te betreden, ga je dwars door de stadsmuur. Deze entree, die door de organisaties gedeeld wordt, was voor de verbouwing amper te zien. Studio Groen+Schild plaatste voor een betere zichtbaarheid een luifel en verticale schijf in steenrood. Na de verbouwing betrok Het Oversticht het grotere pakhuis, met de Overijsselacademie die op de zolderverdieping is gehuisvest. Natuur en Milieu Overijssel verhuisde naar het kleinere pakhuis, dat in de jaren 60 volledig opnieuw is opgebouwd. Toen is ook een beglaasde galerij op de weergang van de stadsmuur gemaakt.
Studio Groen+Schild behield de stalen kozijnen van deze galerij, die uitkijkt op het conservatorium van Zwolle. Vanuit de weergang heb je toegang tot een pantry en een kopieerruimte, die zich – heel bijzonder – in de stadsmuur bevinden. Hoewel de organisaties ieder hun eigen kantoorruimte hebben, is de begane grond in gemeenschappelijk gebruik. Samenwerking en interactie staan er centraal, met vergaderruimtes die in open verbinding staan met het eet-werkcafé. Deze ruimte met zijn behaaglijke aardetinten heeft een prettige akoestiek dankzij de grote vilten wandpanelen, ontworpen door Elkie Goos.
Naar boven toe wordt het steeds rustiger in de gebouwen. Helemaal bovenin op de zolderverdieping bevindt zich de bibliotheek met stiltewerkplekken, waar de medewerkers van de Overijsselacademie werken. Om op de twee kantoorverdiepingen het pakhuisgevoel te behouden, zijn concentratie- en vergaderruimtes alleen in het midden van de vloer geplaatst. De mooie houten balken worden door middel van up- en downverlichting geaccentueerd. Studio Groen+Schild voorzag de wanden van deze verdiepingen van subtiele grijsblauwe tinten die de ruimte aankleden zonder in te boeten op licht. Veel van het meubilair is hergebruikt, maar in de vergaderruimtes hangen nieuwe lampen, die mooi contrasteren met de monumentale elementen.
Vormgeving
De twee pakhuizen zijn op meerdere verdiepingen met elkaar verbonden, zodat crossovers ook letterlijk mogelijk zijn. In een van deze ‘verbindingszones’ bevond zich in de jaren 70 de bibliotheek, weet Schild: “Toen we in deze ruimte een kastenwand weghaalden, kwam de oude stadsmuur weer tevoorschijn.” Dit geeft de ruimte, die nu voor vergaderen wordt gebruikt, een heel ander karakter.
“Ik weet nog goed hoe het er hier vroeger uitzag”, vertelt Schild tot slot. “Als kind heb ik in Zwolle gewoond, mijn vader is architect en heeft van 1975 tot 1979 bij het Oversticht gewerkt als secretaris van Welstand. Ik ben verschillende keren op zijn werk geweest, en vond het toen ook al mooie panden. Je kon er meerdere rondjes lopen, en ik was onder de indruk van de weergang. Heel bijzonder, dat wij nu als studio aan deze pakhuizen mochten werken. Ik ben blij dat ze weer in hun oorspronkelijkheid te zien zijn, en dat de opdrachtgevers ons heel vrij hebben gelaten bij de keuze van de indelingen en het kleuren- en materialenpalet. Het fijne aan deze opdrachtgevers is, dat ze gevoel voor vormgeving hebben. Daardoor zaten we meteen op één lijn, en vertrouwden ze er vanaf het begin op dat we tot een goed ontwerp zouden komen.”
Legenda
Opdrachtgever Het Oversticht
Gebruikers Het Oversticht, Natuur & Milieu Overijssel, Overijsselacademie
Architect en interieurarchitect Studio Groen+Schild
Interieurbouw Adende interieurbouw
Projectinrichting Pet projectinrichters
Installatieadvies Ingenieursbureau Gadella
Uitvoering Van Wijnen Harderwijk-Zwolle en BITE installatie
Bruto vloeroppervlakte 1.500 m2
