MVRDV en Zecc Architecten hebben de competitie gewonnen voor de transformatie van de Sint-Franciscus van Assisikerk in Heerlen tot stadsbad. Het ontwerp WijWater richt zich op behoud van het gebouw en maakt het geschikt voor verschillende activiteiten. Dankzij de transformatie krijgt de leegstaande kerk een nieuwe, sociale functie, terwijl de historische elementen bewaard blijven. Door een verstelbare zwembadbodem met mozaïekpatroon kan de ruimte flexibel worden benut. De vloer maakt het mogelijk de gehele ruimte te vullen met een dun laagje water. Hierdoor ontstaat een indrukwekkende spiegeling van de kerk die bezoekers het gevoel geeft dat zij over het water kunnen lopen.
In de meer dan 100 jaar oude Sint-Franciscus van Assisikerk in Heerlen vonden al geruime tijd geen diensten meer plaats, waardoor de gemeente op zoek ging naar een andere bestemming voor het gebouw. Een nieuw stadsbad in dit Rijksmonument biedt een oplossing voor het toenemende aantal zwembadbezoekers in Heerlen en geeft het leegstaande pand, met zijn herkenbare silhouet in het stadscentrum, een nieuw leven. De herontwikkeling van de kerk past binnen de grotere centrumontwikkeling van de stad, waaronder de komst van een Romeins museum en de verbouwing van het Royal/Rivoli theater.
Passages
In zijn nieuwe rol blijft de hoofdingang zijn functie behouden. Een verlichte, cirkelvormige luifel markeert de ingang: een subtiele verwijzing naar het kerkelijke verleden en een eigentijdse toevoeging die oud en nieuw met elkaar verbindt. Eenmaal binnen kunnen bezoekers via twee passages aan weerszijden – met uitzicht op het bad door glazen puien – naar de kleedruimtes en het zwembad of de horecagelegenheid gaan. Het bad wordt centraal in de kerk geplaatst zodat de grootse ruimte optimaal wordt benut.
In het ontwerp van MVRDV en Zecc Architecten, genaamd WijWater, staan hergebruik en behoud van het gebouw centraal. Om ruimte te maken voor het zwembad, wordt de bestaande vloer voorzichtig verwijderd. De houten kerkbanken worden hergebruikt langs de passages rondom het bad. Aan de ene kant dienen ze als zitplekken voor zwemmers, terwijl ze aan de andere kant van de glazen puien functioneren als bartafels voor toeschouwers. De oude preekstoel krijgt een nieuwe functie: uitkijkpunt voor de badjuf of -meester.
Lokale kunstenaars
De nieuwe mozaïekvloer rondom het zwembad is een verwijzing naar de bestaande kleuren, materialen en glas-in-loodramen van de kerk. Het ontwerp voor deze vloer zal worden gemaakt in samenwerking met lokale kunstenaars als verwijzing naar de vele muurschilderingen die Heerlen rijk is. De verlichting boven het bad is geïnspireerd op de oorspronkelijke kerklampen en fungeert als zwemrichtingslijnen.
De zwembadvloer heeft een verstelbare bodem, voor verschillende zwemactiviteiten. In zijn uiterste stand maakt de mozaïekvloer het mogelijk een volledig vlakke vloer terug te brengen in de kerk, waardoor de ruimte ook gebruikt kan worden voor sociale en culturele activiteiten. Daarnaast kan het gehele oppervlak van de zwembadruimte op speciale momenten gevuld worden met een kleine laag water. Met de juiste belichting ontstaat zo de mogelijkheid om ‘op het water’ te lopen en wordt de kerk weerspiegeld in het water. ‘De leegstand van kerken neemt steeds verder toe, dus we moeten met nieuwe, creatieve ideeën komen voor wat we met deze gebouwen kunnen doen’, zegt Winy Maas, medeoprichter van MVRDV. ‘Waarom zouden we die kerken niet opnieuw een sociale functie geven, zoals ze vroeger hadden? Een stadsbad is daar bij uitstek geschikt voor. Stel je voor: de rugcrawl zwemmen met uitzicht op een kerkgewelf en glas-in-loodramen. En door een klein laagje water in de gehele badruimte te laten lopen, creëer je een prachtig visueel effect, waardoor de kerk in zijn originele vorm terug kan keren en zelfs nog groter en indrukwekkender lijkt.’
Duurzaam
Een uitdaging was om het stadsbad voldoende en duurzaam te kunnen verwarmen in een historische kerk. Rondom het zwembad en in de zijbeuken komt een isolerende pui, die het glas-in-lood en de kunstwerken beschermt. De kap van de kerk wordt van buiten geïsoleerd zodat het originele metselwerk binnen zichtbaar blijft. Na isolatie wordt de bestaande dakbedekking teruggeplaatst. De houten kap blijft behouden en krijgt geluidsabsorberende panelen voor een betere akoestiek. De technische installaties zijn discreet verwerkt met luchtbehandelingskasten in de kelder. Deze aanpak zorgt voor een energiezuinig en comfortabel binnenklimaat, waarbij de historische elementen van de kerk zoveel mogelijk behouden blijven. Het ontwerp voor WijWater is tot stand gekomen in samenwerking tussen MVRDV, Zecc Architecten, IMd Raadgevende Ingenieurs, Nelissen Ingenieursbureau en bouweconomisch adviesbureau SkaaL. De komende maanden wordt verder gewerkt aan het ontwerp en de bijbehorende kostenraming. In juni wordt het voorstel aan de gemeenteraad gepresenteerd. De aankoop van het kerkgebouw door de Gemeente Heerlen is momenteel in voorbereiding. Als alles volgens plan verloopt, wordt de eerste duik eind 2027 genomen.
