Circl-E, Brasserie 2050, Raum van Overtreders W: De schoonheid van het alledaagse

Als het gaat om circulair bouwen, kun je Overtreders W rustig een pionier noemen: ruimtelijk ontwerpers Hester van Dijk en Reinder Bakker zijn gespecialiseerd in spectaculaire ontwerpen, vaak gemaakt van alledaagse materialen: tweedehands, geleend en/of recyclebaar. Bekende projecten van hun hand zijn de Amsterdamse Noorderparkbar (‘100% Marktplaats’) en People’s Pavilion op de Dutch Design Week 2017 (‘100% geleend’), beide in samenwerking met bureau SLA. Van Dijk en Bakker studeerden aan de Design Academy Eindhoven, en hebben nog een duidelijke band met deze stad. Zo waren ze de afgelopen drie jaar tijdens de DDW verantwoordelijk voor de art direction in het Klokgebouw op Strijp-S.

Pvc-buizen

Overtreders W ontwierp in het Klokgebouw exposities en ontvangstpaviljoens zonder extra afval te produceren, doordat ze gebruik maakten van industriële reststromen, geleende en biologisch afbreekbare materialen. Bakker: “Op de vorige DDW hebben we voor ABN Amro Circl-E ontworpen, een circulair paviljoen voor workshops, lezingen en andere bijeenkomsten, met hieraan gekoppeld een expositie over circulaire bouwmaterialen.” De koepelvormige constructie van het paviljoen bestaat uit geleende pvc-buizen, die met tiewraps verbonden zijn. Dit geheel is bedekt met een soort shingles in de vorm van tweedehands-systeemplafondplaten uit een oud kantoor. Op de vloer liggen banen Citumen, een circulaire dakbedekking uit gerecycled bitumen geleverd door ZND/Icopal. De banken zijn gestapeld van geleend hout van Stiho en Freement-betonblokken van gerecycled cement. Erop ligt een zitting van vilt van Metisse, gemaakt van gerecyclede spijkerbroeken. Alle materialen, met uitzondering van het vilt, zijn geleverd door het Urban Mining Collective. Bakker: “Na afloop van de Design Week konden alle nieuwe materialen weer terug de winkel in, de tweedehandsmaterialen zijn gerecycled. Als je bedenkt hoe tijdelijk constructies voor exposities en evenementen zijn, dan ga je zoeken naar een andere manier van werken. Een paviljoen als Circl-E staat maar negen dagen. Ook in de horeca zie je vaak dat interieurs heel tijdelijk zijn. Vaak wordt bij een nieuwe eigenaar het hele interieur op de schop gegooid, hier zouden wij ook graag duurzame op-lossingen voor willen zoeken. Wij denken altijd na over wat er gebeurt na het demonteren.”

Voedselschuur

Een goed voorbeeld van deze uitgangspunten is Brasserie 2050, een restaurant op Lowlands 2018 waar duurzaam geproduceerde gerechten geserveerd werden. Bakker: “We hebben Brasserie 2050 gebouwd als ‘voedselschuur van de toekomst’. In 2050 heeft de wereld tien miljard mensen te voeden, dat kan alleen als iedereen duurzamer gaat eten. In eerste instantie hadden we dit paviljoen ontworpen voor Lowlands, maar opdrachtgever Rabobank wil het voor meerdere evenementen gebruiken. Daarom is het gemakkelijk te monteren en te demonteren. We hebben eigenlijk alleen maar standaardmaterialen gebruikt die hun restwaarde behouden, deels gehuurd en deels aangekocht.” De hoofdconstructie bestaat uit standaardpalletstellingen, die de leverancier na drie jaar weer terugneemt. Voor de gevel zijn ‘vertical farming’-kasten gebruikt, gevuld met kruiden. “Een boerenschuur is een tijdloos icoon voor het boerenbedrijf, een neutrale herkenbare schil waarbinnen in de toekomst steeds andere activiteiten kunnen plaatsvinden.”

Houten containers

Behalve paviljoens en exposities voor kortdurende festivals en evenementen ontwerpt Overtreders W ook bouwwerken die langer kunnen blijven staan. Een recent voorbeeld hiervan is paviljoen Venster voor Raum in Utrecht. In deze ontmoetingsruimte op het Berlijnplein kun je een kopje koffie drinken, maar er worden ook exposities en lezingen gehouden. Het is de bedoeling dat Raum minimaal drie jaar op het Berlijnplein blijft. Bakker: “De gemeente Utrecht wilde hier geen permanent gebouw. Het was dan ook een belangrijke eis, dat de hele constructie gemakkelijk gedemonteerd en elders weer opgebouwd kon worden. Op 1 februari 2018 kregen we de opdracht, half april begon de aannemer en in de zomer was het klaar! Het was nog een flink gepuzzel, omdat de gemeente een circulair gebouw wilde. Het paviljoen bestaat uit drie houten containers die alle functies herbergen. Op de houten vloerelementen staan houten spanten, gestabiliseerd door houten diagonalen. Dankzij de gele koppelstukken is de constructie volledig demontabel. De gevel en het dak zijn van polycarbonaatplaten, waar we kleur in hebben gebracht met reststukken plexiglas. Alle materialen zijn van elkaar te scheiden en kunnen worden hergebruikt, gerecycled of gecomposteerd.”

Materialenbibliotheek

Nu het hergebruiken van materialen steeds gangbaarder wordt, is Overtreders W op zoek naar manieren om het circulaire gedachtegoed gemakkelijker op de bouwpraktijk te laten aansluiten. Bakker: “We werken aan een bibliotheek van materi-alen, want je kunt natuurlijk nog veel verder gaan. We kijken of er bepaalde basics zijn die ook door andere partijen gebruikt kunnen worden. Daarbij zoeken we naar standaardvormen die je steeds weer op andere manieren kunt combineren, zoals bij Brasserie 2050. We hopen dat onze aanpak zich zal verspreiden. We hebben nu al een netwerk van partijen waarmee we samenwerken, maar het zou goed zijn als deze werkwijze breder wordt gedragen. Bouwen voor de toekomst is circulair bouwen, maar dat betekent dat je de hele bouwketen anders moet vormgeven. Wij werken veel directer samen met leveranciers. Wij zeggen ’dit is ons ontwerp’ en dan kijken we welke materialen er voorhanden zijn. Dat kan betekenen dat we ons ontwerp moeten aanpassen. Het is een interactievere manier van ontwerpen, waarbij er uiteindelijk een andere vormentaal uit rolt. Je gaat dus veel meer uit van de materialen die tot je beschikking staan, materiaal is een belangrijke extra factor binnen het ontwerpproces. Dat betekent niet, dat het ontwerp ondergesneeuwd raakt. Het eindresultaat moet meer zijn dan een opeenstapeling van materialen, uiteindelijk wil je wel een mooi project opleveren.”

www.overtreders-w.nl

(TEKST Eva Vroom)